Tình trạng thừa cân- béo phì ngày càng trở nên phổ biến tại Việt Nam và trên thế giới. Nếu không được kiểm soát tốt, nó có thể trở thành “đại dịch” mới của thế kỷ 21, làm giảm tuổi thọ và chất lượng cuộc sống của con người và kéo theo đó là một loạt hệ lụy nguy hiểm khác tới sức khỏe như: Cao huyết áp, suy tim, đái tháo đường, ung thư…. Vì vậy, việc hiểu biết về các nguyên nhân gây béo phì, từ đó có cách cân bằng lại lối sống và thói quen hàng ngày là hết sức quan trọng.
Thế nào là thừa cân- béo phì?
Theo Tổ chức Y tế thế giới, thừa cân béo phì nghĩa là tình trạng tích lũy mỡ quá mức và không bình thường tại một vùng cơ thể hay toàn thân gây ra nhiều nguy hại tới sức khỏe.
*Đối với trẻ em:
- Đối với trẻ em dưới 5 tuổi: Thừa cân là cân nặng theo chiều cao lớn hơn 2 độ lệch chuẩn trên trung bình. Tiêu chuẩn tăng trưởng trẻ em của WHO; và béo phì là cân nặng theo chiều cao lớn hơn 3 độ lệch chuẩn trên trung bình Tiêu chuẩn tăng trưởng trẻ em của WHO.
- Trẻ em từ 5 – 18 tuổi: Thừa cân là BMI theo tuổi lớn hơn 1 độ lệch chuẩn trên trung bình tham chiếu tăng trưởng của WHO; và béo phì lớn hơn 2 độ lệch chuẩn trên trung bình trên tham chiếu tăng trưởng của WHO.
*Đối với người lớn:
Người trưởng thành, trừ những trường hợp có thai, nếu có chỉ số khối cơ thể BMI từ 25 đến 29,9 được cho là thừa cân. Nếu chỉ số BMI lớn hơn hoặc bằng 30 thì được gọi là béo phì.
→ Cách tính chỉ số khối cơ thể BMI như sau:
BMI = Cân nặng/ [(Chiều cao)2]
Trong đó, chiều cao tính bằng m và cân nặng tính bằng kg.
Mọi người có thể tự đo chỉ số BMI bằng cách đơn giản TẠI ĐÂY
Chỉ số khối cơ thể BMI được coi là thước đo đánh giá cơ thể và mức độ béo phì
Dấu hiệu để nhận biết tình trạng thừa cân béo phì là sự gia tăng trọng lượng cơ thể. Đặc biệt, khối lượng mỡ tích tụ ở phần đùi, bụng, eo, ngực, bắp tay, bắp chân,… tăng lên một cách rõ ràng.
Béo phì nguy hiểm như thế nào?
Tình trạng tích lũy mỡ quá nhiều dẫn đến thừa cân- béo phì sẽ gây nguy hại cho sức khỏe. Bệnh béo phì sẽ kéo theo nguy cơ mắc một số bệnh nguy hiểm khác như bệnh tim mạch, huyết áp, đái tháo đường, bệnh về tiêu hóa và cả một số loại ung thư. Những nghiên cứu gần nhất đã chỉ ra rằng, người bị bệnh béo phì sẽ bị giảm tuổi thọ và chất lượng sống một cách đáng kể.
Thừa cân béo phì là nguy cơ đứng thứ sáu về số trường hợp tử vong trên toàn cầu. Đặc biệt tại Hoa Kỳ, khoảng 112.000 ca tử vong mỗi năm có liên quan trực tiếp đến béo phì và hầu hết các trường hợp tử vong này là những bệnh nhân có chỉ số BMI trên 30.
Béo phì gây ra những hậu quả vô cùng nghiêm trọng tới sức khỏe người bệnh
Nguyên nhân gây thừa cân- béo phì:
Có rất nhiều nguyên nhân có thể gây nên tình trạng thừa cân béo phì nhưng nhìn chung có thể kể đến các nhóm nguyên nhân chính sau:
Béo phì do chế độ ăn giàu chất béo
Chế độ ăn uống chính là một những yếu tố hàng đầu tác động đến trọng lượng và sức khỏe của chúng ta và đó cũng chính là lý do phổ biến nhất gây ra bệnh béo phì. Những người có chế độ ăn phức tạp gồm nhiều loại thực phẩm dư thừa năng lượng, thực phẩm nhiều mỡ, nhiều đường hoặc muối, các loại thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhanh hoặc những loại đồ uống có gas,… sẽ dẫn tới thừa năng lượng và tích tụ, dần trở thành thừa cân, béo phì.
Béo phì do ăn thực phẩm chế biến sẵn
Lời khuyên dành cho bạn: Hãy áp dụng một chế độ ăn khoa học, hạn chế những loại thực phẩm chiên, rán hoặc chế biến sẵn, tốt nhất hãy ăn nhiều trái cây và rau quả. Tránh xa những loại bánh ngọt, đồ uống có gas và các loại thực phẩm chế biến sẵn. Ngoài ra, nên vận động ít nhất 30 phút mỗi ngày để “đánh bay” mỡ thừa và tăng cường sức khỏe.
Béo phì mất cân bằng năng lượng
Đây là cũng nguyên nhân phổ biến dẫn đến tình trạng béo phì hiện nay. Sự cân bằng giữa lượng calo nạp vào và lượng tiêu thụ calo quyết định trọng lượng của một người. Khi nguồn năng lượng bạn hấp thụ vào cơ thể cao hơn lượng bạn tiêu hao đi, khiến lượng mỡ tích lũy trong cơ thể gây béo phì. Dưới đây là các mức cân bằng năng lượng:
+ Năng lượng nạp vào = Năng lượng tiêu hao: Cơ thể khỏe mạnh, phát triển bình thường
+ Năng lượng nạp vào > Năng lượng tiêu hao: Hậu quả là Thừa cân, béo phì
+ Năng lượng nạp vào < Năng lượng tiêu hao: Hậu quả là gầy yếu, suy dinh dưỡng, chậm phát triển
*Trong đó: – Năng lượng VÀO là lượng calo mà bạn thu được từ thức ăn và đồ uống.
– Năng lượng RA là năng lượng mà cơ thể sử dụng để thở, tiêu hóa và các hoạt động thể lực.
Bởi vậy một chế độ ăn giàu chất béo và lối sống lười vận động là các yếu tố làm phát triển dần dần căn bệnh béo phì.
Chuyên gia khuyên bạn nên tự kiểm soát thật tốt lượng Calo nạp vào cơ thể mỗi ngày và có kế hoạch tập luyện để “tiêu hao” những Calo xấu.
Bệnh béo phì có tính di truyền
Gen FTO được cho là loại gen gây thèm ăn và tăng nguy cơ bị tiểu đường, béo phì. Những nghiên cứu gần đây cho thấy bệnh béo phì có sự xuất hiện của gen di truyền ( di truyền đa gen). Cha và mẹ bị bệnh béo phì thì có đến 80% nguy cơ con bị béo phì. Chỉ có khoảng 7% người bệnh béo phì trong khi bố mẹ bình thường.
Béo phì do thường xuyên căng thẳng
Có thể bạn chưa biết nhưng sự căng thẳng và lo âu cũng là một trong những “thủ phạm” gây ra tình trạng thừa cân, béo phì. Cụ thể, sự căng thẳng, lo lắng sẽ khiến cơ thể tạo ra peptit và chính hợp chất này sẽ thúc đẩy việc hình thành các khối mỡ, đặc biệt là những khối mỡ vùng bụng.
Nhiều nghiên cứu về sự liên quan giữa căng thẳng và béo phì đã cho thấy những kết quả khá rõ ràng. Cùng một chế độ ăn giàu năng lượng nhưng những người hay lo lắng, buồn phiền sẽ có nguy cơ bị béo phì cao gấp đôi những người vui vẻ, lạc quan.
Béo phì do thường xuyên căng thẳng
Chuyên gia khuyên bạn: Không nên để sự căng thẳng kéo dài. Nếu stress cần nhanh chóng giải tỏa ngay và cố gắng duy trì trạng thái bình thường trở lại. Bên cạnh đó, bạn cũng cần phải kiểm soát chế độ ăn rất nghiêm ngặt, đặc biệt trong giai đoạn stress. Rất nhiều trường hợp stress đã tìm đến đồ ăn như một phương pháp giải tỏa và dẫn tới béo phì không kiểm soát.
Béo phì do tình trạng rối loạn chuyển hóa
Những người có vấn đề về tâm lý hay mắc các bệnh về đường hô hấp dễ bị rối loạn chuyển hóa. Khi bị rối loạn chuyển hóa lipid (do hệ thần kinh và nội tiết tố điều khiển) sẽ khiến cơ thể có xu hướng tích tụ nhiều mỡ và gây ra tình trạng thừa cân, béo phì. Bên cạnh đó, những đối tượng bị suy giảm chức năng tuyến thượng thận, tuyến giáp, tuyến yên cũng dễ bị thừa cân, béo phì.
Chuyên gia khuyên bạn: Nên có một chế độ ăn khoa học, hãy ăn nhiều thực phẩm chứa nhiều vitamin, chất xơ, đồng thời giảm lượng tinh bột và hạn chế thức ăn có chứa nhiều dầu mỡ. Bên cạnh đó, hãy tăng cường vận động giúp cơ thể dẻo dai, săn chắc và khỏe mạnh.
Béo phì do lười vận động
Cơ thể dung nạp thức ăn và tạo ra năng lượng trong quá trình trao đổi chất. Nếu những năng lượng này không được sử dụng hết nó sẽ hình thành mỡ thừa, tích tụ lại cơ thể và gây béo phì. Chính vì thế, những người lười vận động có nguy cơ rất cao đối với thừa cân, béo phì, đặc biệt ở vùng mông, đùi, bụng.
Béo phì do lười vận động
Chuyên gia khuyên bạn: Nên tăng cường vận động, tránh ăn khuya, nằm hoặc ngồi ngay sau khi ăn.
Béo phì do các vấn đề về sức khỏe khác
+ Suy giáp: Tuyến giáp hoạt động càng hiệu quả, sự trao đổi chất trong cơ thể càng cao. Do đó, nếu bị suy giáp, tuyến giáp không tiết đủ hóc-môn cho cơ thể dẫn đến các hoạt động trao đổi chất giảm xuống, chất béo không được đốt cháy tiêu thụ, lâu dần sẽ gây tăng cân béo phì.
+ U tụy nội tiết Insulinoma: Căn bệnh này làm giảm lượng đường trong máu nhanh, dẫn đến hạ đường huyết. Khi lượng đường trong máu giảm, cơ thể sẽ lập tức bổ sung lượng đường thích hợp bằng cách gây ra cơn đói dữ dội. Vì vậy, cơ thể liên tục có dấu hiệu đói, kết quả khiến bạn thèm ăn rồi dẫn đến tăng cân, béo phì.
+ Hội chứng buồng trứng đa năng: Cơ thể thiếu hóc-môn giới tính, khiến các tế bào trứng không phát triển đúng cách và dính vào buồng trứng. Trong trường hợp này, phần thân trên bị tăng cân khiến bạn có cảm giác nặng nề. Theo thống kê cho thấy có đến 40% nữ giới mắc bệnh đa nang buồng trứng bị thừa cân, béo phì.
+ Căng thẳng và trầm cảm: Trầm cảm và căng thẳng khiến cơ thể sản sinh cortisol liên tục. Khi đó, cortisol chuyển hóa năng lượng thành chất béo, tích trữ lâu dần gây béo phì.
+ Hội chứng Cushing: là một bệnh lý nội tiết do rối loạn chức năng vỏ tuyến thượng thận, gây tăng mãn tính hormon glucocorticoid không kìm hãm được. Glucocorticoid tăng gây tích tụ mỡ ở những vị trí đặc biệt như ở mặt; ở giữa 2 xương bả vai; tích tụ mỡ trên xương đòn gây béo thân.
Suy giáp, đa nang buồng trứng,… có thể gây béo phì
Béo phì do mất ngủ, Thiếu ngủ
Nghiên cứu đã cho thấy rằng thiếu ngủ làm tăng nguy cơ tăng cân và phát triển béo phì. Nguyên nhân là do khi không ngủ đủ giấc, cơ thể sẽ sản sinh ra ghrelin, một loại hormone kích thích sự thèm ăn, tăng cảm giác ngon miệng khi ăn đồ ăn chứa nhiều đường. Điều này có thể góp phần hình thành béo phì.
Béo phì do Tuổi tác
Khi bạn già đi, các cơ sẽ có khuynh hướng bị teo đi. Các cơ bị teo làm giảm sự đốt cháy calo của cơ thể. Điều này đồng nghĩa với việc nếu bạn không giảm lượng calo ăn vào khi ở tuổi già, bạn có thể sẽ thừa cân béo phì.
Các biện pháp phòng ngừa bệnh béo phì
Tác hại của béo phì gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới chất lượng cuộc sống và sức khỏe, thậm chí nguy hiểm tới tính mạng. Chính vì vậy, bạn cần phải phòng ngừa căn bệnh này kể cả khi cân nặng của bạn đang ở mức tốt. Bạn có thể phòng ngừa hầu hết các yếu tố rủi ro thông qua chế độ ăn uống và luyện tập thể dục.
Tuân thủ thực đơn ít chất béo
Một thực đơn được coi là lý tưởng bao gồm: Hạn chế tiêu thụ các sản phẩm từ mỡ động vật, đồ ăn nhanh, thực phẩm đóng hộp hoặc chế biến sẵn; Giảm tối đa thực phẩm có nhiều đường và muối. Nên ăn nhiều các loại thực phẩm ít calo, giàu chất dinh dưỡng, như trái cây, rau và ngũ cốc.
Ngoài ra bạn cũng nên tạo cho mình một thói quen ăn uống khoa học như: uống đủ nước mỗi ngày, hạn chế các loại đồ uống có cồn đặc biệt là không ăn khuya. Thực hiện chế độ dinh dưỡng hợp lý, cân đối giúp kiểm soát tốt năng lượng đưa vào cơ thể giúp phòng ngừa nguy cơ béo phì.
Luyện tập thể dục
Hoạt động thể chất và tập thể dục giúp đốt cháy calo. Vì vậy bên cạnh chế độ ăn hợp lý, nên tăng cường hoạt động thể lực để làm tiêu hao năng lượng dư thừa. Lượng calo được đốt cháy tùy thuộc vào loại bài tập, thời gian và cường độ của hoạt động. Bạn nên tập tối thiểu 30 phút mỗi ngày với các bài thể dục cơ bản như: Chạy bộ, đạp xe, bơi lội, … Càng luyện tập thường xuyên và lâu dài thì càng phòng ngừa tốt bệnh béo phì.
Luyện tập thể dục giúp đốt cháy rất nhiều Calo xấu, giảm béo hiệu quả
Theo dõi cân nặng thường xuyên
Việc theo dõi cân nặng thường xuyên có thể cho bạn biết liệu những nỗ lực của bạn có cho hiệu quả hay không và có thể giúp bạn phát hiện nguy cơ thừa cân béo phì ở việc tăng cân nhỏ trước khi chúng trở thành vấn đề lớn.
Có nhiều nguyên nhân gây béo phì nhưng nếu bạn ý thức được ngay từ bây giờ và thay đổi những thói quen xấu, xây dựng và duy trì một chế độ ăn khoa học. Đồng thời chăm chỉ vận động, tập luyện thì chắc chắn bạn sẽ có thể phòng tránh tốt được nguy cơ bị thừa cân béo phì.